nuts over dried chestnuts

'ξετρελαμένος με τα ξεροκάστανα'

ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ:
Κριτική κινέζικου εστιατορίου από ένθετο περιοδικό σε Κυριακάτικη εφημερίδα, τεύχος 21ης Σεπτεμβρίου 2008.

ΣΧΟΛΙΟ:
Γνωρίζουμε όλοι ότι διανύουμε χαλεπούς καιρούς, ότι ο πλανήτης κινδυνεύει, ότι το φάντασμα της λειψυδρίας πλανάται πάνω από τα κεφάλια μας, ότι ενδέχεται σε λίγο όλοι μας να λέμε το νερό νεράκι. Όμως, τα νεροκάστανα δεν τα είπαμε ξεροκάστανα, τουλάχιστο όχι ακόμα.

Καρπούς ξηρούς και αποξηραμένους γνωρίζουμε πολλούς – τα «ξηροκάρπια» ή τα «ξηρά καρπά» ως μέρος των παρελκομένων της φιάλης τα έχουμε πληρώσει ουκ ολίγες φορές στα μπουζουκομάγαζα. Όμως, στις πιατέλες ή στα μπολάκια των περί ων ο λόγος μαγαζιών, ξεροκάστανα δεν είδαμε ακόμα. Ούτε καστανάδες είδαμε να τα πουλάνε.

Ας προχωρήσουμε λοιπόν στα μενού Κινέζικων εστιατορίων (αυτήν την κατηγορία περιγράφει ο αρθρογράφος μας εδώ) όπου και βλέπουμε ότι εκεί μέσα αναφέρεται το λαχανικό «νεροκάστανο», μετάφραση του αγγλικού water chestnut. Το νεροκάστανο ουδεμία σχέση έχει με το δικό μας κάστανο (επιστημονικό όνομα castanea spp.). Αντίθετα, τα περισσότερα νεροκάστανα ανήκουν στην οικογένεια trapa ή στην οικογένεια eleocharis, με κυριότερους εκπροσώπους της τελευταίας την eleocharis dulcis και την eleocharis tuberosa. Ορίστε και ένα δείγμα της οικογένειας eleocharis από τη Wikipedia. Αν η εικόνα σάς θυμίζει κάτι, είναι διότι πρόκειται για φυτά της οικογένειας της ξιφάρας ή του σπαθόχορτου (τα πλησιέστερα δικά μας φυτά), και τα νεροκάστανα είναι οι βολβοί τους.

Στην οικογένεια trapa, τώρα. Αν αναζητήσετε τα διάφορα είδη νεροκάστανου που ανήκουν στην οικογένεια trapa, θα δείτε το όνομά τους να μεταφράζεται ως «τριβόλι» στα ελληνικά ή "caltrop" στα αγγλικά. Αυτό το όνομα υποδηλώνει το σταυραγκάθι ή αρχαιοελληνικό εχίνο, αγκάθι το οποίο, όπως και να το ρίξεις, θα έχει πάντα μία αιχμή να σκοπεύει κάθετα προς τα επάνω: όπλο εναντίον των αρχαίων ιππέων (σύμφωνα με τον Ξενοφώντα και το έργο του «Ιππαρχικός Λόγος»), αλλά και μαραφέτι-gadget (στη μεταλλική του εκδοχή) που έχει χρησιμοποιηθεί από τον Τζέιμς Μποντ μέχρι και τους Νίντζα. Αν είστε οπτικοί τύποι, ορίστε ένα δείγμα του τι εννοούμε: θα δείτε και το σταυραγκάθι, αλλά και τον βολβό του νεροκάστανου με τις (για την περίπτωσή μας) δύο προεξοχές-αιχμές.

Το επικρατέστερο είδος εδώδιμου νεροκάστανου από την οικογένεια trapa είναι το trapa natans, ή αλλιώς ο εχίνος ο νέων (από το αρχαίο νέω, κολυμπώ). Ας μην ξεχνάμε τη "νήσσα" (‘πάπια’) που προέρχεται από την ίδια ρίζα. Ακόμα και στο λατινικό όνομα, το natans (μετοχή) μάς παραπέμπει στο ρήμα nato, απ’ όπου και το γαλλικό nαtation και το ισπανικό natación ('κολύμβηση'). Εφόσον λοιπόν η κολύμβηση γίνεται μέσα σε νερό [:-), έτσι και το κάστανο natans είναι νεροκάστανο και όχι ξεροκάστανο, παρεκτός ο αρθρογράφος σκεφτόταν τα "dried tubers" από την "Έρημη Χώρα" του T. S. Eliot:

[...]

Winter kept us warm, covering
Earth in forgetful snow, feeding
A little life with dried tubers.

[...]

.

.

.

plagio culinario

σε ελεύθερη μετάφραση 'λογοκλοπή αλά ισπανικά'

ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ:
Ελληνικό περιοδικό μαγειρικής, τεύχος Μαρτίου 2007.

ΣΧΟΛΙΟ:
Ξεκινάμε από τα σημεία που έχουμε επισημάνει με κόκκινο:

Όσο αφορά στη διατύπωση «γαστρονομικές της πρόσφορες», καταλαβαίνετε ότι, στα παρόντα συμφραζόμενα, πρόκειται για παρατονισμό. Έλα όμως που το «πρόσφορες» είναι υπαρκτή λέξη, όπως είναι και το «προσφορές», οπότε ο ορθογραφικός έλεγχος του επεξεργαστή κειμένου δεν το ανιχνεύει ως λάθος.

Πάμε τώρα στη «ρεβιθιά». Πιστεύουμε η συγγραφέας του άρθρου να μην εννοεί ότι συστατικό στο cocido madrileño (κοθίδο μαδριλένιο) είναι το φυτό της ρεβιθιάς. Σίγουρα θα εννοεί τα ρεβίθια, τα όσπρια, τον καρπό του φυτού. Άλλωστε, μία μόνο ματιά στη σχετική φωτογραφική αναζήτηση του Γούγλη θα σας δείξει ρεβίθια, πολλά ρεβίθια, όχι όμως ρεβιθιές.

Προχωράμε στα αποσπάσματα επισεσημασμένα με μπλε, όπου βλέπουμε ένα ανεξήγητο πιάτο που η συγγραφέας απλά αναφέρει (και επισημαίνει με έντονα γράμματα) ως «callos tripe» (αριθμ. 1) χωρίς να εξηγεί τι είναι. Δεν μπορούμε παρά να υποθέσουμε ότι αυτή η διατύπωση θα την προβλημάτισε, οπότε το αντιπαρήλθε. Σωστά την προβλημάτισε, καθώς τέτοια λέξη στα ισπανικά δεν υπάρχει. Callos στα ισπανικά (ή και menudos, ανάλογα με την περιοχή) είναι ο καθ’ ημάς πατσάς (από στομάχι μηρυκαστικών, όχι τα ποδαράκια). Όμως, στα ισπανικά, πέρα από το callos (που συνήθως χρησιμοποιείται για να δηλώσει το παρασκευασμένο πιάτο), και τους συγγενικούς όρους vientre, pancita και mondongo (τα δύο τελευταία κυρίως στην ισπανόφωνη νότιο Αμερική) υπάρχει και το tripas (συνήθως στον πληθυντικό). Tripa λοιπόν στα ισπανικά, trippa στα ιταλικά και (τα-τα-τααα!) tripe (προφορά τράιπ) στα αγγλικά είναι ο πατσάς.

Τι κάνουν μία ισπανική λέξη δίπλα-δίπλα με την αγγλική της ερμηνεία σε ελληνικό μαγειρικό κείμενο; Εμάς για λογοκλοπή μάς μύρισε, και το ψάξαμε λίγο παραπάνω το θέμα. Πήγαμε στο Γούγλη και δώσαμε "besugo al horno" callos tripe caracoles "tortilla de patatas" (όπως το βλέπετε, αυτούσιο με τα εισαγωγικά) και βγήκαν 15 ευρήματα. Ένα από αυτά (διαλέξαμε ένα, μια και 3-4 από αυτά έχουν –χα!- ύποπτες ομοιότητες στο περιεχόμενό τους) βρίσκεται στην παρακάτω διεύθυνση: http://www.spainturismo.com/madrid/cuisine.html. Σας παραθέτουμε και ένα απόκομμα από τη σελίδα αυτή, με τα επίμαχα εδάφια υπογραμμισμένα με κόκκινο:

Κάντε μία παραβολή αγγλικού και ελληνικού κειμένου και θα δείτε ότι το ελληνικό κείμενο είναι ξεπατικωμένο από το αγγλικό. Λογοκλοπή, λοιπόν…

Η παραβολή αυτή μάς δείχνει ότι:
-η συγγραφέας δεν ήξερε ή δεν θυμόταν τι σήμαινε το tripe στα αγγλικά. Ουδέν μεμπτόν. Όμως, ένα λεξικό δε μπορούσε ν’ ανοίξει για να διαφωτίσει και τους αναγνώστες της; Στο κάτω-κάτω, μαγειρικό άρθρο γράφει. Δεν ήξερε, απλά το μετέγραψε αυτούσιο από το πρωτότυπο κείμενο, και δεν πα’ να κουρεύονται οι αναγνώστες.
-η συγγραφέας δεν επισημαίνει «το φημισμένο besugo al horno» (αριθμ. 2) με έντονους χαρακτήρες, και δεν το εξηγεί στα ελληνικά, κάτι που έχει κάνει με τα προηγούμενα ισπανικά πιάτα. Θα πρέπει να σκέφτηκε: «εδώ με το tripe δεν βγάζω άκρη, με το besugo θα τρέχω τώρα; Άσε να το χώσω στο ελληνικό κείμενο και να το περάσω στο ντούκου έτσι αυτούσιο στα ισπανικά, ώστε να προσδώσω ολίγην αμπιάνς εξοτίκ (ambiance exotique). Πολλοί θα το διαβάσουν, λίγοι θα το καταλάβουν. Πρέπει να παραδώσω και το άρθρο σε πέντε λεπτά… άστα-βράστα!». Βέβαια, να επισημάνουμε ότι για το besugo τής δίνουμε δίκιο. Ακόμα και η ισπανική Wikipedia έχει 11 διαφορετικές εναλλακτικές απαντήσεις για το τι μπορεί να σημαίνει. Χωρίς να μπούμε σε πολλές λεπτομέρειες, να πούμε ότι το besugo είναι ψάρι που αντιστοιχεί με το δικό μας φαγκρί, ή με το μουσμούλι, ή με τον κεφαλά.

Επομένως: εμ ξεπατίκωμα από το Διαδίκτυο και κοπυπάστωμα χωρίς καμμία αναφορά στην πηγή, εμ λογοκλοπή, εμ πρόχειρη μετάφραση, εμ δουλειά άρπα-κόλλα (quick and dirty) με το να παραλείπει ό,τι δεν έχει χρόνο να ερευνήσει. Να επισημάνουμε ότι η συγγραφέας έχει βάλει φαρδύ-πλατύ τ’ όνομά της στο άρθρο, γι αυτό κι εμείς την προσφωνούμε έτσι. Δεν είχε καν την ευαισθησία (ευθιξία;;) να γράψει «Επιμέλεια κειμένου: Ελπινίκη Γιατρεχαγυρευοπούλου», όπου η λέξη «επιμέλεια» συχνά (φοριέται πολύ τα τελευταία 2-3 χρόνια σε μαγειρικά περιοδικά, και δεν εννοούμε τις ελληνικές εκδόσεις ξένων τίτλων που νομίμως –αν και όχι πάντα αλάνθαστα- μεταφράζουν άρθρα τους) σημαίνει απλά : ένα σύμφυρμα, μία φύρδην μίγδην ξεπέτα για να βγάλουμε ύλη.

----------------------
Είδατε τι κακό μάς έχει εύρει; Ορίστε άλλο ένα απόσπασμα από το ίδιο τεύχος του περιοδικού (αυτή τη φορά, από τη σελίδα 24):

Τη σύγχυση μεταξύ ρεβίθια/ρεβιθιά και πρόσφορες/προσφορές την κατανοούμε. Αλλά αλεύρω, αλεύρεις, αλεύρει, αλεύρουμε... ; Δηλαδή, σαν το «εγώ κολοκοτρώνω, εσύ κολοκοτρώνεις, αυτός κολοκοτρώνει» από την ταινία «Πολίτικη Κουζίνα» ένα πράμα. It’s déjà vu all over again.