habemus fabam

'και φάβα έχουμε' όπως (λαθεμένα) θα έλεγε και ο μεταφραστής.

ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ:

Απόσπασμα από ελληνική έκδοση μαγειρικής μεταφρασμένη από τα αγγλικά: η ίδια έκδοση εδώ και 3 posts. Οι δύο γκρίζες μουτζούρες που υπάρχουν αποκρύπτουν α) ένα καίριο κύριο όνομα (είπαμε, σχολιάζουμε χωρίς αναφορές σε πρόσωπα) και β) τη συνέχεια του κειμένου που δεν μας αφορά.

.

ΣΧΟΛΙΟ:

Ήρθε η άνοιξη, λοιπόν, λέει το βιβλίο, και το μενού αλλάζει με πράγματα πιο εποχικά. Και έρχεται η φάβα για ν' αντικαταστήσει τα ρεβίθια. Δεν είναι λίγο παράξενο αυτό; Ένα ξηρό όσπριο ν' αντικαθιστά ένα άλλο; Πού πήγε η εποχικότητα; Αφού ήρθε η άνοιξη, δεν πρέπει να προστεθεί και λίγη πρασινάδα στο πιάτο;

.

Πάμε στο πρωτότυπο για να δούμε τι λέει:

.

Fava beans λέει στο αντίστοιχο σημείο. Αν θυμάστε, τα fava beans μαζί με το κρασί Κιάντι συμπεριλαμβάνονταν και στο διαιτολόγιο του Hannibal the Cannibal από την ταινία "Η Σιωπή των Αμνών". Τι να είναι άραγε το fava bean ;

7 στα 10 μεταφρασμένα από τα αγγλικά βιβλία που κυκλοφορούν στην Ελλάδα περιέχουν τη λάθος μετάφραση του fava bean ως "φάβα".

Για τα Errata Culinaria, μάλιστα, το συγκεκριμένο λάθος σηματοδοτεί κάτι ανάλογο με το shibboleth ή τη λέξη "στάχυς" της Παλαιάς Διαθήκης (Κριταί 12:6 - πολύ ενδιαφέρον παράδειγμα για το τι εστί ορθοφωνία και ορθοέπεια και το πόσο μπορεί να σου κοστίσει: Σας παροτρύνω να το αναζητήσετε, εδώ, ή αλλού). Αν κάποιο μεταφρασμένο από τα αγγλικά βιβλίο περιέχει τη λέξη "φάβα" εκεί όπου το αγγλικό πρωτότυπο λέει "fava bean", τότε σίγουρα πρόκειται για ένα βιβλίο με το οποίο τα Errata Culinaria πρέπει να καταπιαστούν.

Για να ξεμπλέκουμε, λοιπόν, και για να παρέχουμε και μία υπηρεσία (community service) προς τους συναδέλφους μαγειρο-μεταφραστές, σας δίνουμε την απάντηση πάραυτα: fava beans είναι τα κουκιά και στο συγκεκριμένο κείμενο, τα χλωρά κουκιά. Μπορεί να τα δείτε και ως broad beans (περισσότερο βρετανικό αυτό το τελευταίο) ή ακόμα και horse beans.

Ποιά είναι η πηγή του μπερδέματος; Απλά, τα κουκιά (με το βοτανολογικό όνομα Vicia faba) αποτελούσαν για αιώνες το κατ' εξοχήν "φασόλι" των προγόνων μας πριν φτάσουν από την (μετα-Κολομβιανή) Αμερική αυτά που σήμερα ονομάζουμε φασόλια (του γένους Phaseolus).

Η σημερινή σύγχυση μεταξύ των ελληνικών και των άλλων γλωσσών μας λέει ότι κάποτε ο όρος "φάβα" ίσως να σήμαινε κάτι γενικότερο.

Στα αρχαία ελληνικά υπήρχε ο κύαμος ('κουκί'), όρος που σήμαινε και 'ψήφος' ή και 'λαχνός', 'κλήρος που καταδεικνύει τον νικητή, τον εκλεγμένο'. Υπάρχει και ο μεταγενέστερος τύπος φάβα (το φάβα, του φάβατος) που προέρχεται από το λατινικό faba ('κουκί, φασόλι, κόκκος, σπυρί'). Ο λατινικός όρος απετέλεσε το εφαλτήριο για το ιταλικό fava, το ισπανικό haba και το γαλλικό fève: και τα τρία σημαίνουν 'κουκί', το ψυχανθές αυτό που μαγειρεύουμε με τις αγκινάρες την άνοιξη.

Και για να παρηγορήσουμε αυτούς που κάνουν το μεταφραστικό λάθος:

Στα γαλλικά, fève ονομάζεται και το (νυν) πορσελάνινο ή πήλινο δισκίο-νόμισμα-αγαλματίδιο που προστίθεται στη galette des Rois, ή στο gâteau des Rois, κάτι που μας κάνει να εικάσουμε ότι κάποτε ήταν ένα κουκί που σηματοδοτούσε τον νικητή ή τον "βασιλέα/μάγο", αντίστοιχο του δικού μας φλουρο-λαχόντα/νικητή της βασιλόπιτας.

Ίσως, στα χρόνια τα παλιά, η φάβα να παρασκευάζονταν από πολτοποιημένα κουκιά και να ήταν το κυάμινον έτνος των αρχαίων.

Στις μέρες μας, η φάβα φτιάχνεται (κατά περίπτωση) από αποφλοιωμένο και χονδρο-σπασμένο:

1. κίτρινο αρακά (Pisum sativum)

2. ποικιλίες κίτρινης φακής (Lens culinaris)

Αν αυτά τα δύο σας φαίνονται παράξενα και απίθανα, δοκιμάστε λίγη split-pea soup (από αγγλο-σαξονικές κουζίνες) ή pois cassés (από γαλλικές κουζίνες) και η γεύση τους σίγουρα θα σας θυμίσει τη δική μας φάβα.

3. ρόβι (τον όροβο των αρχαίων, Vicia spp.)

4. λαθούρι (τον λάθυρο των αρχαίων, Lathyrus sativus, Lathyrus spp.)

Και πάμε στη γνωστή επωδό:

Εντάξει, ο μεταφραστής βιαζόταν να βγάλει τις Χ σελίδες ανά ημέρα για να είναι συνεπής με την προθεσμία του. Η επαΐουσα και ειδήμων επιμελήτρια (του χώρου της μαγειρικής γραφής, όπως έχουμε ξαναπεί, και όχι μία απλή run-of-the-mill φιλόλογος 'της σειράς') δεν ανίχνευσε το λάθος; Προφανώς, όχι.

.

.

.