translation odds n' ends (errata miscellanea translationis)

'μεταφραστικά ρετάλια και ξέφτια λογιών-λογιών'

Τελειώνουμε (όπου να ’ναι, «λάγκσαμ-λάγκσαμ» όπως λένε και οι ελληνογερμανοί) την ενασχόλησή μας με το μεταφρασμένο από τα αγγλικά βιβλίο μαγειρικής το οποίο μας κρατάει συντροφιά εδώ και 6 post. Βέβαια, αν σκεφτούμε ότι το «συντροφιά» ετυμολογείται από το «συν-» και το «τρέφω», μάλλον μία πικρή γεύση μας άφησε στο στόμα το εν λόγω βιβλίο.

Σήμερα παραθέτουμε ένα θεματικό απάνθισμα λαθών μικρότερων (εν είδει amuse-bouches, αν προτιμάτε), αλλά ενδεικτικών τής προχειρότητας της μετάφρασης και της επακόλουθης επιμέλειας. (Όλοι οι αριθμοί σελίδων είναι από την ελληνική έκδοση.)

Το απάνθισμα παρατίθεται αντί απάντησης σε e-mails αναγνωστών και σε προσωπικά σχόλια φίλων οι οποίοι μας λένε ότι όλα τα βιβλία έχουν και από «ένα-δυο λαθάκια» τα οποία είναι πολύ δύσκολο, κοπιώδες και δαπανηρό (το τελευταίο θα το προσέθετε ο εκδότης που, στο κάτω-κάτω, εμπορική επιχείρηση διατηρεί, και ουχί φιλανθρωπικήν τοιαύτην) να απαλειφθούν. Ε λοιπόν, στη συγκεκριμένη περίπτωση, τα «λαθάκια» σίγουρα είναι παραπάνω από «ένα-δυο». Με κόκκινο σημειώνουμε τα λάθη και με πράσινο τη διόρθωση ή μία από τις πιθανές διορθώσεις.

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΠΡΩΤΗ

Ο ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΗΣ ΚΑΙ Η ΕΠΙΜΕΛΗΤΡΙΑ ΔΕΝ ΞΕΡΟΥΝ ΑΠΟ ΜΑΓΕΙΡΙΚΗ:
σελ. 47_____salsa = «σαλάτα», μας λένε.
Σάλτσα έπρεπε να πουν, και θα ήταν αρκετό.

σελ 53_____(και πολλές φορές ακόμα) branzino = «πέρκα», μας λένε
Λάθος. Το ιταλικό branzino είναι το δικό μας λαβράκι ή αλλιώς dicentrarchus labrax (για επιβεβαίωση μπορείτε ν’ ανατρέξετε εδώ) το οποίο ονομάζεται επίσης και lupu, spinola ή spigola στα ιταλικά.
Η πέρκα, όπως τη λέει ο μεταφραστής, είναι το ιταλικό perchia ή sciarrano (serranus scriba). Αυτό όμως το ψαράκι φτάνει σε μήκος βία τα 30 cm (αν είναι τυχερός ο ψαράς και το ψαρέψει πλήρες ημερών), και δεν προσφέρεται για ψήσιμο στη σχάρα. Το βιβλίο, βλέπετε, αναφέρεται ρητά σε ψάρι που το ψήνουν στη σχάρα και μόνο στη σχάρα. Γνωστή σ’ εμάς και ως «μπογιατζής» ή «γραμματικός» (προσέξτε, αν θέλετε, το scriba στο λατινικό της όνομα), μοιάζει πολύ περισσότερο με χάνο, παρά με λαβράκι.
Το λαβράκι, που μπορεί να φτάσει και το 1 μέτρο σε μήκος, είναι μία χαρά για ψήσιμο στη σχάρα και ικανοποιεί και την όρεξη του Αμερικάνικου κοινού για sea bass, striped bass, black sea bass και ψάρια της οικογένειας αυτής τα οποία στην Αμερική θεωρούνται «πρώτα» ψάρια.

σελ. 158_____testicles [ζώων]= «γλυκάδια», μας λένε.
Λάθος: χαμηλά, χαμηλά, και θα τα βρεις εκεί τα testicles. Πρόκειται για τ’ αμελέτητα. Αφού το πρωτότυπο μιλάει και για κοκόρια, ρε παιδιά. Πού τα βρήκατε εσείς τα γλυκάδια πάνω σε κοκόρι;

σελ. 229_____gluten = «άμυλο», μας λένε. Προσέξτε και παρακάτω,
σελ. 272_____starch = «γλουτένη», μας λένε.
Εδώ τα έχουν μπλέξει. Για να τα ξεκαθαρίσουμε, λοιπόν.
Η γλουτένη είναι η πρωτεΐνη του σιταριού (και σε μικρότερο βαθμό της σίκαλης: το καλαμπόκι, η βρώμη και το κριθάρι δεν έχουν γλουτένη, γι αυτό και οι γιαγιάδες-ζυμώτριες του παλιού καιρού σωστά έλεγαν ότι το καλαμποκάλευρο και το κριθαράλευρο σκέτα δεν ζυμώνονται σε ψωμί), ένα σύμπλεγμα γλιαδίνης και γλουτελίνης (άλλες πρωτεΐνες αυτές).

Το άμυλο είναι υδατάνθρακας: ένας πολυσακχαρίτης που αποτελείται από αμυλόζη και αμυλοπηκτίνη σε διαφορετικές αναλογίες, που εξαρτώνται από το φυτό προέλευσης.

Αν όλα αυτά σας φαίνονται ακαδημαϊκά, ορίστε ένα απλό πείραμα. Πάρτε ένα κομμάτι ζυμαριού για ψωμί και μαλάξτε το για λίγο μέσα σ’ ένα μπολ γεμάτο με νερό. Μετά από λίγα λεπτά μαλάξεων, το μαλαχθέν αυτό ζυμάρι θα έχει ελαττωθεί σε όγκο, θα είναι πιο μαλακό και ελαστικό, και το νερό θα έχει πάρει ένα λευκό, γαλακτώδες χρώμα. Αυτή η μπαλίτσα ζύμης είναι η γλουτένη του σιταριού. Το άμυλο έχει πλέον διαλυθεί στο νερό. Αν (αφού αφαιρέσετε τη μπαλίτσα της γλουτένης) βράσετε το νερό μέχρι να εξατμιστεί, θα δείτε ότι θα παραμείνει μία λευκή σκόνη που θα σας θυμίζει νεσεστέ, άνθος αραβοσίτου, ή κορν φλάουρ: βουαλά! Άμυλο, αγγλικά starch, γαλλικά amidon.

Δεν θα μπορούσε ο μεταφραστής ν’ αποδώσει το gluten ως «γλουτένη» και το starch ως «άμυλο» (μεταφράσεις που υπάρχουν ακόμα και σε αγγλοελληνικά λεξικά τσέπης) και να ξεμπλέξουμε όλοι; Γιατί αντιστρέφει τις ερμηνείες των δύο αυτών λέξεων; Αφού οι πρωτεΐνες απέχουν παρασάγγας από τους υδατάνθρακες. Ή μήπως δεν άνοιξε καν λεξικό, απλά έγραψε ό,τι του κατέβηκε και η επιμελήτρια το πέρασε στο ντούκου;

σελ. 238_____saba = «ξύδι σάμπα», μας λένε.
Γράψε «σάμπα», σκέτο, κι άστο έτσι για όποιον καταλάβει. Αφού και άλλους ιταλικούς μαγειρικούς όρους που είχε το πρωτότυπο ακριβώς πριν, τους μετεγγράφεις στα ελληνικά, και καλά κάνεις. Τη λέξη «ξύδι» γιατί την προσθέτεις έτσι αυθαίρετα, βρε αδερφέ; Αφού εδώ πρόκειται για το πετιμέζι (οι Ιταλοί το ονομάζουν επίσης sapa ή mosto cotto).

Μήπως εδώ πρόκειται για λαθάκι της επιμελήτριας-κουζινοσυντάκτιδος; Διότι το πετιμέζι είναι όντως ένα από τα υλικά για το ξύδι μπαλσάμικο - ξύδι όμως δεν είναι.

σελ. 239_____rosemary = «θυμάρι», μας λένε.
Δεντρολίβανο θα θέλετε να πείτε.

σελ. 336_____tuna roe = «τόνος», μας λένε.
Αβγοτάραχο τόνου ή αβγά τόνου είναι το σωστό.

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΔΕΥΤΕΡΗ

Ο ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΗΣ ΚΑΙ Η ΕΠΙΜΕΛΗΤΡΙΑ ΑΓΝΟΟΥΝ ΜΟΝΑΔΕΣ ΜΕΤΡΗΣΗΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΠΛΗ ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΗ:
σελ. 35_____(και 20-τόσες φoρές ακόμα) one quart = «ένα γαλόνι», μας λένε.
¼ (0,25) του γαλονιού είναι το σωστό (άντε, περίπου ένα λίτρο)

σελ. 196_____twelfth = «εικοστός» μας λένε.
δωδέκατος, μήπως;

σελ. 283_____8,000 = «οκτακόσια» μας λένε.
μάλλον οκτώ χιλιάδες

σελ. 312_____five pounds = «τέσσερα κιλά», μας λένε.
2½ κιλά ή 2,2 κιλά, αφού ένα πάουντ = 454 γραμμάρια.

σελ. 312_____5-6 inches = «έξι πόντους», μας λένε.
13-15 πόντους είναι το σωστό – ελάτε τώρα, κάντε κανένα πολλαπλασιασμό. 1 ίντσα = 2,54 εκατοστά.

σελ 339_____100 miles = «200 χιλιόμετρα», μας λένε.
160 χλμ (για την ξηρά) – εδώ για ξηρά μιλάμε
185 χλμ (για θάλασσα)

σελ. 341_____5 inches = «τρεις πόντους», μας λένε.
δεκατρείς πόντους είναι το σωστό. Λες εδώ να ευθύνεται ο δαίμων και όχι ο μεταφραστής και η επιμελήτρια;

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΤΡΙΤΗ

Ο ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΗΣ ΚΑΙ Η ΕΠΙΜΕΛΗΤΡΙΑ ΑΓΝΟΟΥΝ ΤΗΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΕΙ Η ΓΛΩΣΣΑ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ:

σελ 21_____a wise-guy joint = "ένα μαγαζί", μας λένε.
Αχ, τζάμπα πήγε η σχετική ταινία του Brian De Palma (1986). “Wiseguys” δεν τη λέγανε; Ένα μαγαζί της Μαφίας ή ένα μαφιόζικο στέκι είναι το σωστό, λοιπόν.

σελ 24_____stoner munch = «το πιο … μεθυστικό φαγητό», μας λένε
Αν έχεις καπνίσει το εκ Ζωνιανών ΠΟΠ χορταράκι (στην Αμερική, βέβαια, πιο διαδεδομένα είναι άλλα ΠΟΠ, όπως Acapulco Gold, Panama Red, Sinsemilla, Thai stick, Jamaican ganja, και το σχετικά νέο skunk) είσαι stoned ή stoner. Μετά που θα το καπνίσεις, σε πιάνουν τα λεγόμενα “munchies”, ή “you get the munchies”, δλδ λιμπίζεσαι κάτι να φας, βρε παιδί μου. Οπότε stoner munch είναι ένα φαγάκι που θα κατευνάσει την πείνα σου και θα σε φέρει στα ίσα σου ή θα σε ξεπήξει (will chill you out) από την επήρεια της τετραϋδροκανναβινόλης (THC). Stoner munch ήταν και το de rigueur σιροπιαστό γλυκό που κατανάλωναν οι χασισοπότες ρεμπέτες μας μετά που είχαν «κάνει» ή «πιει» ένα ναργιλέ, ώστε να πάνε κάτω τα «ζαφείρια» και να μην είναι ο στόμας τους τσαρούχι.
Εδώ λοιπόν ο μεταφραστής αδικεί κατάφωρα το πρωτότυπο. Θα μπορούσε να το είχε μεταφράσει σαν μεζεκλίκι μετά το τσιγαριλίκι, ή κάτι παρόμοιο.

σελ 86_____upstate = «στα βόρεια προάστια της πόλης», μας λένε.
Εδώ πρόκειται για την πόλη της Νέας Υόρκης και ο μεταφραστής μάς μιλάει για καλλιέργεια λαχανικών στα βόρεια προάστια; Πού ακριβώς, δηλαδή; Στο Μπρονξ;
Αφού το πρωτότυπο λέει ξεκάθαρα upstate: στα βόρεια της Πολιτείας (state) της Νέας Υόρκης. Εκεί (σε αξιοσημείωτα μεγάλες εκτάσεις, μια και η πολιτεία εκτείνεται μέχρι τους καταρράκτες του Νιαγάρα στα Αμερικανο-Καναδικά σύνορα) μπορείς κάλλιστα να καλλιεργήσεις λαχανικά. Άλλο πόλη (‘άστυ’), και άλλο πολιτεία (για τις ΗΠΑ, ‘νομός’).

σελ 138_____Wellington boots = «μπότες Γουέλιγκτον», μας λένε
γαλότσες θα ήταν μία πολύ καλύτερη απόδοση, για να καταλάβουμε κι εμείς οι έρμοι ιθαγενείς που δεν γνωρίζουμε τον Άρθουρ Γουέσλι, τον Α´Δούκα του Γουέλιγκτον που τις φορούσε μετά μανίας και έτσι τις διέδωσε.

σελ 192_____the Midtown hotel = το ξενοδοχείο "Μίνταουν", μας λένε
Αφού μιλάμε για την πόλη της Νέα Υόρκης, και στο πρωτότυπο το κύριο όνομα δεν είναι γραμμένο με πλάγια γράμματα, γιατί γράφετε ό,τι σας κατέβει;
Midtown είναι η περιοχή του Μανχάταν που περικλείεται μεταξύ της 14ης και 59ης οδού. Πιο κάτω από τη 14η μιλάμε για Downtown, και πιο πάνω από την 59η μιλάμε για Uptown. Οπότε το κεντρικό ξενοδοχείο θα ήταν μία επαρκέστατη μετάφραση.

σελ 394_____[the bull] is horny = [ο ταύρος] «είχε μεγάλα κέρατα», μας λένε.
Θα διαφωνήσουμε ριζικά. Εδώ το πρωτότυπο μιλάει για έναν ταύρο που τον αναμένουν τέσσερεις αγελάδες δια τα περαιτέρω (διαιώνιση του είδους, κλπ). Ο ταύρος, λοιπόν, ήταν σεξουαλικά εξημμένος (sexually aroused), ή αλλιώς «καβλάντης», όπως λαλούσιν το στα Κυπρέικα, και δεν είχε μεγάλα κέρατα. Ας μη ξεχνάμε τις κινηματογραφικές ταινίες με θέμα τον πόλεμο του Βιετνάμ, όπου οι ντόπιες πόρνες έλεγαν στους Αμερικάνους φαντάρους: "C’mon, GI. Me so horny tonight…" Σίγουρα αυτές δεν ήταν κερασφόρες, σωστά;


---
Με αυτήν την πικάντικη νότα, σας χαιρετούμε. Στο επόμενο post, θα καταλήξουμε για το βιβλίο αυτό, θα το αφήσουμε στην ησυχία του, και θα ευχηθούμε στους συντελεστές του (μεταφραστή, επιμελήτρια, εκδότη) καλύτερες επιδόσεις στο μέλλον.
.
.
.