translation merriment

'ε, ρε γλέντιαα... !'
με αυτόν τον παιάνα θα ξεκίναγε και η παράστασις του θεάτρου σκιών "ο Καραγκιόζης μαγειρο-μεταφραστής"
.
Τελειώνουμε σήμερα την ενασχόλησή μας με την ελληνική μετάφραση αγγλικού βιβλίου μαγειρικής. 7 posts νομίζουμε ότι είναι αρκετά. Παραθέτουμε τέσσερα αποσπάσματα που απολαύσαμε (όχι πως δεν υπάρχουν κι άλλα) και θέλουμε να μοιραστούμε μαζί σας.


-----
Το ξέρατε ότι οι Αλγονκίνοι είχαν Στρογγυλή Τράπεζα γύρω από την οποία συγκεντρώνονταν για να μιλήσουν για τη λογοτεχνία και τον έρωτα στις δεκαετίες του 1920 και 1930; Μα, το 1920 και το 1930; Αφού οι Ινδιάνοι είχαν αποδεκατιστεί από τους λευκούς και από τα τρία αγαθά που οι λευκοί εκόμισαν και συνεισέφεραν εις τον Νέο Κόσμο (όπως τα κατονόμασε και ένας εικονοκλάστης Ιρλανδός καθηγητής μας εν Εσπερία που τώρα ή θα πρέπει να 'χει συγχωρεθεί ή να ζει σε βαθιά γεράματα ως άλλος Μωυσής: "the Bible, alcohol, and syphilis") πού τις βρήκαν τις στρογγυλές τράπεζες στον εικοστό αιώνα, ε;

Τι είπατε; Λέμε ασυναρτησίες; Ορίστε λοιπόν...



Δεν σας φαίνεται παράξενη δραστηριότητα για την φυλή των Ινδιάνων Algonquin; Εμείς γνωρίζουμε ότι οι Ινδιάνοι είχαν ανταμώματα και συνάξεις (όπως και οι δικοί μας Βλάχοι, Σαρακατσάνοι και οι Ρομά, άλλωστε) που τις ονόμαζαν powwow (πάουγάου), αλλά συζητούσαν τα της φυλής και όχι τα της λογοτεχνίας.

Το πρωτότυπο δεν βοηθάει και πολύ - εδώ ο μεταφραστής έκαμε πιστή μετάφραση. Φαίνεται όμως ότι ο μεταφραστής αγνοεί τη Στρογγυλή Τράπεζα του ξενοδοχείου Algonquin (Αλγκόνκουιν) που ο συγγραφέας του πρωτότυπου είχε κατά νου. Πρόκειται για λογοτεχνικό κύκλο, λοιπόν. Πώς λέμε "το πατάρι του Λουμίδη"; Έτσι.

Παραπέμπουμε τους συντελεστές του βιβλίου στο άρθρο Algonquin Round Table της wikipedia για του λόγου το αληθές. Αν θέλετε, υπάρχει και η αντίστοιχη περιγραφή από την ιστοσελίδα του ίδιου του ξενοδοχείου.



-----

Έκπληκτοι αλλά και κάπως αηδιασμένοι οι Βαυαροί ενώπιον ενός κοτόπουλου και ενώπιον της παρασκευής λουκάνικου; Αφού αυτοί (όπως όλοι οι Γερμανοί) γεννιούνται περιτριγυρισμένοι από λουκάνικα. Προς τι η αηδία των Βαυαρών για κάποια που "προσπαθεί να κάνει ένα λουκάνικο"; Μήπως ο μεταφραστής κάνει μία πατάτα εδώ; Πάμε να δούμε...

Να σας μεταφράσουμε το επίμαχο σημείο εμείς (διατηρώντας το ύφος του μεταφραστή), διότι δεν νομίζουμε ότι οι αναγνώστες αξίζουν παρόμοια κακοποίηση.

Την τελευταία φορά που βρεθήκαμε στο μαγαζί της, είχε αφήσει ένα κοτόπουλο στο ξύλο κοπής με βγαλμένα έξω τα εντόσθιά του-ξεκίνησε να το κόβει και στη συνέχεια το ξέχασε- και τάιζε με τα χέρια της ωμή γέμιση από λουκάνικο σε μία ομάδα αηδιασμένων Βαυαρών, ...

Τη διαφορά πιστεύουμε να τη βλέπετε. Και γιατί να είναι αηδιασμένοι οι Βαυαροί; Μήπως γιατί θα λέκιαζαν τα Lederhosen τους; Όχι: Αηδίαζαν διότι το ωμό χοιρινό δεν είναι και ο καλύτερος μεζές, εφόσον μπορεί να περιέχει το παράσιτο trichinella spiralis. Είναι αυτό για το οποίο ελέγχουν οι κτηνίατροί μας και σφραγίζουν τα χοιρινά μας (τα όσα λίγα παράγουμε σε σχέση με την εγχώρια ζήτηση) με την παραλληλόγραμμη σφραγίδα "ΕΤΡΙΧΙΝΟΣΚΟΠΗΘΗ".

-----

Διαβάζοντας αυτό το απόσπασμα, σκεφτήκαμε (συμβουλευόμενοι κι έναν χάρτη): Από πού άραγε θα κάνουν ντου οι Ιταλοί για να πολεμήσουν τους Αυστριακούς; Από το Φριούλι; Από το Τρεντίνο; Άλλες επιλογές δεν υπάρχουν. Και στις δύο λοιπόν περιπτώσεις, παρεμβάλλονται οι Άλπεις. Εμείς που ξέρουμε τι εστί πόλεμος στην Πίνδο, σίγουρα δεν στείλαμε το 1940 τους φαντάρους μας με σανδάλια. Μήπως ο μεταφραστής έχει έντονες μνήμες από τον Αστερίξ, όπου οι λεγεωνάριοι ήταν πάντα υποδημένοι με σανδάλια και μονάχα με σανδάλια;

Πάμε στο πρωτότυπο, λοιπόν...

Όπα μεγάλε ... σέλες λέει, όχι σανδάλια. Βιασύνη και πρεμούρα στη μετάφραση, ε;


Το "σέλες" συνηγορεί και με το νόημα του πρωτότυπου. Μία αγελάδα σου δίνει την πρώτη ύλη για 5-6 σέλες (δέρμα και τον "κετσέ"), αλλά για δεκάδες σανδάλια.

-----

Και το τελευταίο:

"ορισμένα κρασιά ωρίμαζαν για περισσότερο από 1.000 χρόνια":

Τς...τς...τς ... τι λες βρε παιδί μου! Για φαντάσου πόσο θα κάνει ένα τέτοιο χιλιόχρονο μπουκάλι, αφού μπουκάλια κρασιού ηλικίας μόλις 50 ετών πωλούνται για κάποιες χιλιάδες ευρώ, με τους έχοντες και κατέχοντες να κονταροχτυπιούνται σε δημοπρασίες.

1.000 χρόνια. Για δες τι ποιεί ο πανδαμάτωρ χρόνος... (και ο συχνά-πυκνά λανθάνων μεταφραστής)

Μήπως, λέμε μήπως, ο μεταφραστής θα έπρεπε να γράψει ... όπου η οικογένεια ωρίμαζε τα κρασιά της εδώ και περισσότερα από χίλια χρόνια ;

-----



Τελειώνοντας, να ευχηθούμε στο μεταφραστή (που πρωτάρης δεν είναι) και την επιμελήτρια (που, ως αρχισυντάκτρια μαγειρικού εντύπου, είναι αυτή που δίνει το imprimatur ή 'τυπωθήτω' σε σχετικά άρθρα) περισσότερη προσοχή στο επόμενό τους πόνημα. Θα τη χρειαστούν, όπως θα τη χρειαστεί και το δύσμοιρο το μελλοντικό πόνημα για να μη βγει σαν και τούτο, με τα λάθη να υπερβαίνουν την εκατοντάδα.
.

Στον εκδότη ευχόμαστε μία πιο προσεγμένη επιλογή συνεργατών (ή και μία καλύτερη πολιτική αμοιβών, ώστε οι συντελεστές να παρακινηθούν και να εργαστούν περισσότερο ευσυνείδητα. Έχουμε κι αυτή την εργοδοτική παράμετρο … να μην την ξεχνάμε) και μία περισσότερο κριτική ματιά στα βιβλία - «παιδιά» του. Αφού φέρουν τ’ όνομά του στο εξώφυλλο, ας προσέξει λίγο παραπάνω ό,τι περιέχουν και να επιβεβαιώσει ότι το περιεχόμενο ανταποκρίνεται στο πρωτότυπο. Απλά, θεμελιώδη πράγματα, δηλαδή ... Elementary, my dear Watson...

Μιας και στο εν λόγω κακοποιημένο βιβλίο έγινε μνεία του ποιήματος “Donna me prega” του Guido Cavalcanti, κλείνουμε το σημερινό μας άρθρο με τους τελευταίους στίχους του σε δική μας πρόχειρη μετάφραση (συμπαθάτε μας για τα σκουριασμένα ιταλικά μας - στο μάθημα των αγγλικών προσέχαμε περισότερο) :

Tu puoi sicuramente gir, canzone,
là ’ve ti piace, ch’io t’ho sì adornata
ch’assai laudata - sarà tua ragione
da le persone - c’ hanno intendimento:
di star con l’altre tu non hai talento.

Τώρα, τραγούδι μου, μπορείς με σιγουριά να πορευτείς
Όπου θες, στολίδια σου ’χω δώσει τέτοια
Ώστε να παινευτείς
Μονάχα απ’ όσους μπορούν το νόημά σου να κρίνουν:
Στους υπόλοιπους, τα ταλέντα σου αφανέρωτα να μείνουν.

.

.

.

translation odds n' ends (errata miscellanea translationis)

'μεταφραστικά ρετάλια και ξέφτια λογιών-λογιών'

Τελειώνουμε (όπου να ’ναι, «λάγκσαμ-λάγκσαμ» όπως λένε και οι ελληνογερμανοί) την ενασχόλησή μας με το μεταφρασμένο από τα αγγλικά βιβλίο μαγειρικής το οποίο μας κρατάει συντροφιά εδώ και 6 post. Βέβαια, αν σκεφτούμε ότι το «συντροφιά» ετυμολογείται από το «συν-» και το «τρέφω», μάλλον μία πικρή γεύση μας άφησε στο στόμα το εν λόγω βιβλίο.

Σήμερα παραθέτουμε ένα θεματικό απάνθισμα λαθών μικρότερων (εν είδει amuse-bouches, αν προτιμάτε), αλλά ενδεικτικών τής προχειρότητας της μετάφρασης και της επακόλουθης επιμέλειας. (Όλοι οι αριθμοί σελίδων είναι από την ελληνική έκδοση.)

Το απάνθισμα παρατίθεται αντί απάντησης σε e-mails αναγνωστών και σε προσωπικά σχόλια φίλων οι οποίοι μας λένε ότι όλα τα βιβλία έχουν και από «ένα-δυο λαθάκια» τα οποία είναι πολύ δύσκολο, κοπιώδες και δαπανηρό (το τελευταίο θα το προσέθετε ο εκδότης που, στο κάτω-κάτω, εμπορική επιχείρηση διατηρεί, και ουχί φιλανθρωπικήν τοιαύτην) να απαλειφθούν. Ε λοιπόν, στη συγκεκριμένη περίπτωση, τα «λαθάκια» σίγουρα είναι παραπάνω από «ένα-δυο». Με κόκκινο σημειώνουμε τα λάθη και με πράσινο τη διόρθωση ή μία από τις πιθανές διορθώσεις.

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΠΡΩΤΗ

Ο ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΗΣ ΚΑΙ Η ΕΠΙΜΕΛΗΤΡΙΑ ΔΕΝ ΞΕΡΟΥΝ ΑΠΟ ΜΑΓΕΙΡΙΚΗ:
σελ. 47_____salsa = «σαλάτα», μας λένε.
Σάλτσα έπρεπε να πουν, και θα ήταν αρκετό.

σελ 53_____(και πολλές φορές ακόμα) branzino = «πέρκα», μας λένε
Λάθος. Το ιταλικό branzino είναι το δικό μας λαβράκι ή αλλιώς dicentrarchus labrax (για επιβεβαίωση μπορείτε ν’ ανατρέξετε εδώ) το οποίο ονομάζεται επίσης και lupu, spinola ή spigola στα ιταλικά.
Η πέρκα, όπως τη λέει ο μεταφραστής, είναι το ιταλικό perchia ή sciarrano (serranus scriba). Αυτό όμως το ψαράκι φτάνει σε μήκος βία τα 30 cm (αν είναι τυχερός ο ψαράς και το ψαρέψει πλήρες ημερών), και δεν προσφέρεται για ψήσιμο στη σχάρα. Το βιβλίο, βλέπετε, αναφέρεται ρητά σε ψάρι που το ψήνουν στη σχάρα και μόνο στη σχάρα. Γνωστή σ’ εμάς και ως «μπογιατζής» ή «γραμματικός» (προσέξτε, αν θέλετε, το scriba στο λατινικό της όνομα), μοιάζει πολύ περισσότερο με χάνο, παρά με λαβράκι.
Το λαβράκι, που μπορεί να φτάσει και το 1 μέτρο σε μήκος, είναι μία χαρά για ψήσιμο στη σχάρα και ικανοποιεί και την όρεξη του Αμερικάνικου κοινού για sea bass, striped bass, black sea bass και ψάρια της οικογένειας αυτής τα οποία στην Αμερική θεωρούνται «πρώτα» ψάρια.

σελ. 158_____testicles [ζώων]= «γλυκάδια», μας λένε.
Λάθος: χαμηλά, χαμηλά, και θα τα βρεις εκεί τα testicles. Πρόκειται για τ’ αμελέτητα. Αφού το πρωτότυπο μιλάει και για κοκόρια, ρε παιδιά. Πού τα βρήκατε εσείς τα γλυκάδια πάνω σε κοκόρι;

σελ. 229_____gluten = «άμυλο», μας λένε. Προσέξτε και παρακάτω,
σελ. 272_____starch = «γλουτένη», μας λένε.
Εδώ τα έχουν μπλέξει. Για να τα ξεκαθαρίσουμε, λοιπόν.
Η γλουτένη είναι η πρωτεΐνη του σιταριού (και σε μικρότερο βαθμό της σίκαλης: το καλαμπόκι, η βρώμη και το κριθάρι δεν έχουν γλουτένη, γι αυτό και οι γιαγιάδες-ζυμώτριες του παλιού καιρού σωστά έλεγαν ότι το καλαμποκάλευρο και το κριθαράλευρο σκέτα δεν ζυμώνονται σε ψωμί), ένα σύμπλεγμα γλιαδίνης και γλουτελίνης (άλλες πρωτεΐνες αυτές).

Το άμυλο είναι υδατάνθρακας: ένας πολυσακχαρίτης που αποτελείται από αμυλόζη και αμυλοπηκτίνη σε διαφορετικές αναλογίες, που εξαρτώνται από το φυτό προέλευσης.

Αν όλα αυτά σας φαίνονται ακαδημαϊκά, ορίστε ένα απλό πείραμα. Πάρτε ένα κομμάτι ζυμαριού για ψωμί και μαλάξτε το για λίγο μέσα σ’ ένα μπολ γεμάτο με νερό. Μετά από λίγα λεπτά μαλάξεων, το μαλαχθέν αυτό ζυμάρι θα έχει ελαττωθεί σε όγκο, θα είναι πιο μαλακό και ελαστικό, και το νερό θα έχει πάρει ένα λευκό, γαλακτώδες χρώμα. Αυτή η μπαλίτσα ζύμης είναι η γλουτένη του σιταριού. Το άμυλο έχει πλέον διαλυθεί στο νερό. Αν (αφού αφαιρέσετε τη μπαλίτσα της γλουτένης) βράσετε το νερό μέχρι να εξατμιστεί, θα δείτε ότι θα παραμείνει μία λευκή σκόνη που θα σας θυμίζει νεσεστέ, άνθος αραβοσίτου, ή κορν φλάουρ: βουαλά! Άμυλο, αγγλικά starch, γαλλικά amidon.

Δεν θα μπορούσε ο μεταφραστής ν’ αποδώσει το gluten ως «γλουτένη» και το starch ως «άμυλο» (μεταφράσεις που υπάρχουν ακόμα και σε αγγλοελληνικά λεξικά τσέπης) και να ξεμπλέξουμε όλοι; Γιατί αντιστρέφει τις ερμηνείες των δύο αυτών λέξεων; Αφού οι πρωτεΐνες απέχουν παρασάγγας από τους υδατάνθρακες. Ή μήπως δεν άνοιξε καν λεξικό, απλά έγραψε ό,τι του κατέβηκε και η επιμελήτρια το πέρασε στο ντούκου;

σελ. 238_____saba = «ξύδι σάμπα», μας λένε.
Γράψε «σάμπα», σκέτο, κι άστο έτσι για όποιον καταλάβει. Αφού και άλλους ιταλικούς μαγειρικούς όρους που είχε το πρωτότυπο ακριβώς πριν, τους μετεγγράφεις στα ελληνικά, και καλά κάνεις. Τη λέξη «ξύδι» γιατί την προσθέτεις έτσι αυθαίρετα, βρε αδερφέ; Αφού εδώ πρόκειται για το πετιμέζι (οι Ιταλοί το ονομάζουν επίσης sapa ή mosto cotto).

Μήπως εδώ πρόκειται για λαθάκι της επιμελήτριας-κουζινοσυντάκτιδος; Διότι το πετιμέζι είναι όντως ένα από τα υλικά για το ξύδι μπαλσάμικο - ξύδι όμως δεν είναι.

σελ. 239_____rosemary = «θυμάρι», μας λένε.
Δεντρολίβανο θα θέλετε να πείτε.

σελ. 336_____tuna roe = «τόνος», μας λένε.
Αβγοτάραχο τόνου ή αβγά τόνου είναι το σωστό.

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΔΕΥΤΕΡΗ

Ο ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΗΣ ΚΑΙ Η ΕΠΙΜΕΛΗΤΡΙΑ ΑΓΝΟΟΥΝ ΜΟΝΑΔΕΣ ΜΕΤΡΗΣΗΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΠΛΗ ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΗ:
σελ. 35_____(και 20-τόσες φoρές ακόμα) one quart = «ένα γαλόνι», μας λένε.
¼ (0,25) του γαλονιού είναι το σωστό (άντε, περίπου ένα λίτρο)

σελ. 196_____twelfth = «εικοστός» μας λένε.
δωδέκατος, μήπως;

σελ. 283_____8,000 = «οκτακόσια» μας λένε.
μάλλον οκτώ χιλιάδες

σελ. 312_____five pounds = «τέσσερα κιλά», μας λένε.
2½ κιλά ή 2,2 κιλά, αφού ένα πάουντ = 454 γραμμάρια.

σελ. 312_____5-6 inches = «έξι πόντους», μας λένε.
13-15 πόντους είναι το σωστό – ελάτε τώρα, κάντε κανένα πολλαπλασιασμό. 1 ίντσα = 2,54 εκατοστά.

σελ 339_____100 miles = «200 χιλιόμετρα», μας λένε.
160 χλμ (για την ξηρά) – εδώ για ξηρά μιλάμε
185 χλμ (για θάλασσα)

σελ. 341_____5 inches = «τρεις πόντους», μας λένε.
δεκατρείς πόντους είναι το σωστό. Λες εδώ να ευθύνεται ο δαίμων και όχι ο μεταφραστής και η επιμελήτρια;

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΤΡΙΤΗ

Ο ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΗΣ ΚΑΙ Η ΕΠΙΜΕΛΗΤΡΙΑ ΑΓΝΟΟΥΝ ΤΗΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΕΙ Η ΓΛΩΣΣΑ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ:

σελ 21_____a wise-guy joint = "ένα μαγαζί", μας λένε.
Αχ, τζάμπα πήγε η σχετική ταινία του Brian De Palma (1986). “Wiseguys” δεν τη λέγανε; Ένα μαγαζί της Μαφίας ή ένα μαφιόζικο στέκι είναι το σωστό, λοιπόν.

σελ 24_____stoner munch = «το πιο … μεθυστικό φαγητό», μας λένε
Αν έχεις καπνίσει το εκ Ζωνιανών ΠΟΠ χορταράκι (στην Αμερική, βέβαια, πιο διαδεδομένα είναι άλλα ΠΟΠ, όπως Acapulco Gold, Panama Red, Sinsemilla, Thai stick, Jamaican ganja, και το σχετικά νέο skunk) είσαι stoned ή stoner. Μετά που θα το καπνίσεις, σε πιάνουν τα λεγόμενα “munchies”, ή “you get the munchies”, δλδ λιμπίζεσαι κάτι να φας, βρε παιδί μου. Οπότε stoner munch είναι ένα φαγάκι που θα κατευνάσει την πείνα σου και θα σε φέρει στα ίσα σου ή θα σε ξεπήξει (will chill you out) από την επήρεια της τετραϋδροκανναβινόλης (THC). Stoner munch ήταν και το de rigueur σιροπιαστό γλυκό που κατανάλωναν οι χασισοπότες ρεμπέτες μας μετά που είχαν «κάνει» ή «πιει» ένα ναργιλέ, ώστε να πάνε κάτω τα «ζαφείρια» και να μην είναι ο στόμας τους τσαρούχι.
Εδώ λοιπόν ο μεταφραστής αδικεί κατάφωρα το πρωτότυπο. Θα μπορούσε να το είχε μεταφράσει σαν μεζεκλίκι μετά το τσιγαριλίκι, ή κάτι παρόμοιο.

σελ 86_____upstate = «στα βόρεια προάστια της πόλης», μας λένε.
Εδώ πρόκειται για την πόλη της Νέας Υόρκης και ο μεταφραστής μάς μιλάει για καλλιέργεια λαχανικών στα βόρεια προάστια; Πού ακριβώς, δηλαδή; Στο Μπρονξ;
Αφού το πρωτότυπο λέει ξεκάθαρα upstate: στα βόρεια της Πολιτείας (state) της Νέας Υόρκης. Εκεί (σε αξιοσημείωτα μεγάλες εκτάσεις, μια και η πολιτεία εκτείνεται μέχρι τους καταρράκτες του Νιαγάρα στα Αμερικανο-Καναδικά σύνορα) μπορείς κάλλιστα να καλλιεργήσεις λαχανικά. Άλλο πόλη (‘άστυ’), και άλλο πολιτεία (για τις ΗΠΑ, ‘νομός’).

σελ 138_____Wellington boots = «μπότες Γουέλιγκτον», μας λένε
γαλότσες θα ήταν μία πολύ καλύτερη απόδοση, για να καταλάβουμε κι εμείς οι έρμοι ιθαγενείς που δεν γνωρίζουμε τον Άρθουρ Γουέσλι, τον Α´Δούκα του Γουέλιγκτον που τις φορούσε μετά μανίας και έτσι τις διέδωσε.

σελ 192_____the Midtown hotel = το ξενοδοχείο "Μίνταουν", μας λένε
Αφού μιλάμε για την πόλη της Νέα Υόρκης, και στο πρωτότυπο το κύριο όνομα δεν είναι γραμμένο με πλάγια γράμματα, γιατί γράφετε ό,τι σας κατέβει;
Midtown είναι η περιοχή του Μανχάταν που περικλείεται μεταξύ της 14ης και 59ης οδού. Πιο κάτω από τη 14η μιλάμε για Downtown, και πιο πάνω από την 59η μιλάμε για Uptown. Οπότε το κεντρικό ξενοδοχείο θα ήταν μία επαρκέστατη μετάφραση.

σελ 394_____[the bull] is horny = [ο ταύρος] «είχε μεγάλα κέρατα», μας λένε.
Θα διαφωνήσουμε ριζικά. Εδώ το πρωτότυπο μιλάει για έναν ταύρο που τον αναμένουν τέσσερεις αγελάδες δια τα περαιτέρω (διαιώνιση του είδους, κλπ). Ο ταύρος, λοιπόν, ήταν σεξουαλικά εξημμένος (sexually aroused), ή αλλιώς «καβλάντης», όπως λαλούσιν το στα Κυπρέικα, και δεν είχε μεγάλα κέρατα. Ας μη ξεχνάμε τις κινηματογραφικές ταινίες με θέμα τον πόλεμο του Βιετνάμ, όπου οι ντόπιες πόρνες έλεγαν στους Αμερικάνους φαντάρους: "C’mon, GI. Me so horny tonight…" Σίγουρα αυτές δεν ήταν κερασφόρες, σωστά;


---
Με αυτήν την πικάντικη νότα, σας χαιρετούμε. Στο επόμενο post, θα καταλήξουμε για το βιβλίο αυτό, θα το αφήσουμε στην ησυχία του, και θα ευχηθούμε στους συντελεστές του (μεταφραστή, επιμελήτρια, εκδότη) καλύτερες επιδόσεις στο μέλλον.
.
.
.

Sic transit gluten pastarum

'ούτως παρέρχεται η των ζυμαρικών γλουτένη'

.

ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ:

Μετάφραση αγγλικού βιβλίου μαγειρικής. Το ίδιο βιβλίο μας απασχολεί εδώ και 5 posts.

.

ΣΧΟΛΙΟ:

Όπως πάντα, η παραπάνω φωτογραφία είναι σε αρκετά μεγάλη ανάλυση ώστε, αν κάνετε κλικ επάνω της, να μεγεθυνθεί σε ικανοποιητικό βαθμό. Στο υπογραμμισμένο απόσπασμα, ο μεταφραστής μας λέει ότι το αλεύρι και το νερό ως υλικά των ζυμαρικών "ήταν αρκετά για να υφανθεί το διαρκές μυστήριο του ευρωπαϊκού γεύματος."

.

Επειδή το νόημα στα ελληνικά παραμένει ανεξιχνίαστο, πάμε στο πρωτότυπο το οποίο απετέλεσε το εφαλτήριο για τόση εκφραστική δεινότητα:

Όπα! Πάλι παραλείπουμε ό,τι δεν μας βολεύει, κύριε μεταφραστά;

.

Συγκεκριμένα, αναφέρομαι στις 24 λέξεις υπογραμμισμένες με κόκκινο.

.

Έτσι, λοιπόν, κατανοούμε ότι το μυστηριώδες υφάδι του Ευρωπαϊκού γεύματος είναι η γλουτένη, η πρωτεΐνη του σιταριού, αυτή που προσδίδει ελαστικότητα και σπογγώδη υφή στη ζύμη του ψωμιού (και συνοχή στη ζύμη των ζυμαρικών).

.

Ο μεταφραστής ίσως να είχε δυσανεξία στη γλουτένη και γι αυτό δεν μετέφρασε το απόσπασμα --μην πάθει και κανέναν κολικό ο άνθρωπος (δεν αστειευόμαστε - η δυσανεξία στη γλουτένη προκαλεί κολικούς). Η επιμελήτρια; Ατάραχος και μακαρία, αφήνει παρόμοια (καθώς κι άλλα πολλά) λάθη να σερβίρονται στον αναγνώστη. Αν δούλευε σε εστιατόριο, τέτοιο expediting θα έκανε;

.

Once again my life has been saved by the miracle of lasagne.

Γκάρφιλντ ο Γάτος

από την ομώνυμη ταινία κινουμένων σχεδίων

.

.

.

Pasting the pasty pastry

χλωμή τη βλέπω τη ζύμη...

ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ:
Μετάφραση αγγλικού βιβλίου μαγειρικής. Το ίδιο βιβλίο μας απασχολεί εδώ και 4 posts. Λέμε να γράψουμε 1-2 posts ακόμα και μετά να το αφήσουμε στην άκρη για μελλοντική χρήση. Μην ανησυχείτε... περιέχει πολύ πράμα ακόμα, τόσο μεταφραστικά, όσο και τεχνικά.

ΣΧΟΛΙΟ:
Όπως πάντα, η παραπάνω φωτογραφία είναι σε αρκετά μεγάλη ανάλυση ώστε, αν κάνετε κλικ επάνω της, να μεγεθυνθεί σε ικανοποιητικό βαθμό.

Ο μεταφραστής λοιπόν μας λέει ότι όσοι μάγειροι φτιάχνουν ζυμαρικά ακολουθούν ακριβείς μετρήσεις, είναι επιστήμονες, χρησιμοποιούν συγκεκριμένα υλικά, και δεν συμμαζεύεται. Και συνεχίζει, παραθέτοντας τα υλικά: αλεύρι, βούτυρο, αυγά, ζάχαρη, γάλα. Να θυμίσουμε ότι εδώ ο μεταφραστής αναφέρεται σε αυτούς που χειρίζονται τις πρώτες ύλες για να παράξουν ζυμαρικά. Το ότι βλέπουμε βούτυρο και ζάχαρη σαν υλικά στα ζυμαρικά μάς παραξενεύει λίγο, μια και το βιβλίο πραγματεύεται την παρασκευή ζυμαρικών στις μέρες μας, και όχι στο Μεσαίωνα. Τότε, πολλά ζυμαρικά όντως παρασκευάζονταν με ζάχαρη στη ζύμη τους, μια και η ζάχαρη ήταν κάτι σπάνιο και το θεωρούσαν είδος πολυτελείας. Παραξενευόμαστε ακόμα περισσότερο όταν ο μεταφραστής αναφέρει ότι αν βάλουν πολύ βούτυρο, η ζύμη γίνεται εύθρυπτη, αν βάλουν ένα αυγό παραπάνω, η ζύμη θα μοιάζει με κέικ.

Αφού λοιπόν παραξενευτήκαμε αρκετά, πάμε στο αγγλικό πρωτότυπο να δούμε τι λέει:

Ρε, τι ζυμαρικά και πράσσειν (και μεταφράζειν και γράφειν) άλογα; Pastry cook λέει ό άνθρωπος, δηλαδή 'ζαχαροπλάστης, παρασκευαστής γλυκών εδεσμάτων'.

Και καθόμασταν εμείς και παιδευόμασταν να βγάλουμε νόημα μέσα από την αυθαιρεσία και την ανοησία (λόγω βιασύνης και ξεπέτας) του καθενός που δεν μπαίνει καν στον κόπο να ρίξει δεύτερη ματιά στο κείμενο και να ξεκαθαρίσει τη διαφορά μεταξύ pasta ('ζυμαρικά') και pastry ('γλυκά'). Αν η διατύπωση σας φάνηκε βαριά, συμπαθάτε μας, αλλά ορίστε τρία άλλα δείγματα από το ίδιο απόσπασμα για ν' αγανακτήσετε κι εσείς:
.
Δείγμα 1
The pastry cook is a scientist and works with exact measurements and stable ingredients that behave in a predictable fashion.
Οι δεύτεροι μοιάζουν με τους επιστήμονες, μια και χρησιμοποιούν συγκεκριμένα υλικά, κάνουν ακριβείς μετρήσεις και συμπεριφέρονται μ' έναν απολύτως προβλέψιμο τρόπο.
Δείχνει: την άγνοια για το ποιο είναι το υποκείμενο του "συμπεριφέρονται".
.
Δείγμα 2
milk, eggs, sugar, flour
αλευριού, βουτύρου, αυγών, ζάχαρης, γάλακτος
Δείχνει: την ανεξάρτητη φύση του μεταφραστή ("Σιγά που θα τα γράψω γω όπως τα λέει τούτος")

Δείγμα 3
Learning to cook meat was learning to be at ease with variation and improvisation, because meat was the tissue of a living creature, and each piece was different.
Για να ψήσεις καλά τα κρέατα και τα ψάρια, πρέπει να μάθεις να αυτοσχεδιάζεις, γιατί κάθε κομμάτι είναι διαφορετικό από τα άλλα.
Δείχνει: την τεχνική του "στρίβειν αλόμενος ('με μικρά πηδηματάκια')". Πώς λέγαμε παλιά "στρίβειν διά του αρραβώνος", έτσι ένα πράμα.
Πηδάμε (παραλείπουμε) ό,τι δεν μας βολεύει από το πρωτότυπο (δλδ τα υπογραμμισμένα αγγλικά εδάφια παραπάνω) και αφήνουμε και το στίγμα μας στη μετάφραση (δλδ χώνουμε την υπογραμμισμένη λέξη "ψάρια" που δεν υπάρχει στο πρωτότυπο) -- τρομάρα μας!

Και κατά τ' άλλα, ο αναγνώστης πρέπει να πληρώσει 20-τόσα ευρώ για να διαβάσει μετάφραση σαν και τούτη.

Ας μην ψειρίσουμε τα σημερινά δύο αποσπάσματα περισσότερο (αν και θα μπορούσαμε), γιατί ήδη μπούκωσε και στούμπωσε η χτένα.

Και τώρα, η τετριμμένη πλέον επωδός:
Εντάξει, ο μεταφραστής βιαζόταν να βγάλει τις Χ σελίδες ανά ημέρα για να είναι συνεπής με την προθεσμία του. Η επαΐουσα και ειδήμων επιμελήτρια (του χώρου της μαγειρικής γραφής, όπως έχουμε ξαναπεί, και όχι μία απλή run-of-the-mill φιλόλογος 'της σειράς') δεν ανίχνευσε κανένα από τα παραπάνω λάθη; Ούτε καν την "πατάτα" μεταξύ pasta και pastry; Προφανώς, όχι.

The Queen of Hearts, she made some tarts,

All on a summer day:

The Knave of Hearts, he stole those tarts,

And took them quite away!

Lewis Carroll,
"Alice's Adventures in Wonderland"

.

.

.

habemus fabam

'και φάβα έχουμε' όπως (λαθεμένα) θα έλεγε και ο μεταφραστής.

ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ:

Απόσπασμα από ελληνική έκδοση μαγειρικής μεταφρασμένη από τα αγγλικά: η ίδια έκδοση εδώ και 3 posts. Οι δύο γκρίζες μουτζούρες που υπάρχουν αποκρύπτουν α) ένα καίριο κύριο όνομα (είπαμε, σχολιάζουμε χωρίς αναφορές σε πρόσωπα) και β) τη συνέχεια του κειμένου που δεν μας αφορά.

.

ΣΧΟΛΙΟ:

Ήρθε η άνοιξη, λοιπόν, λέει το βιβλίο, και το μενού αλλάζει με πράγματα πιο εποχικά. Και έρχεται η φάβα για ν' αντικαταστήσει τα ρεβίθια. Δεν είναι λίγο παράξενο αυτό; Ένα ξηρό όσπριο ν' αντικαθιστά ένα άλλο; Πού πήγε η εποχικότητα; Αφού ήρθε η άνοιξη, δεν πρέπει να προστεθεί και λίγη πρασινάδα στο πιάτο;

.

Πάμε στο πρωτότυπο για να δούμε τι λέει:

.

Fava beans λέει στο αντίστοιχο σημείο. Αν θυμάστε, τα fava beans μαζί με το κρασί Κιάντι συμπεριλαμβάνονταν και στο διαιτολόγιο του Hannibal the Cannibal από την ταινία "Η Σιωπή των Αμνών". Τι να είναι άραγε το fava bean ;

7 στα 10 μεταφρασμένα από τα αγγλικά βιβλία που κυκλοφορούν στην Ελλάδα περιέχουν τη λάθος μετάφραση του fava bean ως "φάβα".

Για τα Errata Culinaria, μάλιστα, το συγκεκριμένο λάθος σηματοδοτεί κάτι ανάλογο με το shibboleth ή τη λέξη "στάχυς" της Παλαιάς Διαθήκης (Κριταί 12:6 - πολύ ενδιαφέρον παράδειγμα για το τι εστί ορθοφωνία και ορθοέπεια και το πόσο μπορεί να σου κοστίσει: Σας παροτρύνω να το αναζητήσετε, εδώ, ή αλλού). Αν κάποιο μεταφρασμένο από τα αγγλικά βιβλίο περιέχει τη λέξη "φάβα" εκεί όπου το αγγλικό πρωτότυπο λέει "fava bean", τότε σίγουρα πρόκειται για ένα βιβλίο με το οποίο τα Errata Culinaria πρέπει να καταπιαστούν.

Για να ξεμπλέκουμε, λοιπόν, και για να παρέχουμε και μία υπηρεσία (community service) προς τους συναδέλφους μαγειρο-μεταφραστές, σας δίνουμε την απάντηση πάραυτα: fava beans είναι τα κουκιά και στο συγκεκριμένο κείμενο, τα χλωρά κουκιά. Μπορεί να τα δείτε και ως broad beans (περισσότερο βρετανικό αυτό το τελευταίο) ή ακόμα και horse beans.

Ποιά είναι η πηγή του μπερδέματος; Απλά, τα κουκιά (με το βοτανολογικό όνομα Vicia faba) αποτελούσαν για αιώνες το κατ' εξοχήν "φασόλι" των προγόνων μας πριν φτάσουν από την (μετα-Κολομβιανή) Αμερική αυτά που σήμερα ονομάζουμε φασόλια (του γένους Phaseolus).

Η σημερινή σύγχυση μεταξύ των ελληνικών και των άλλων γλωσσών μας λέει ότι κάποτε ο όρος "φάβα" ίσως να σήμαινε κάτι γενικότερο.

Στα αρχαία ελληνικά υπήρχε ο κύαμος ('κουκί'), όρος που σήμαινε και 'ψήφος' ή και 'λαχνός', 'κλήρος που καταδεικνύει τον νικητή, τον εκλεγμένο'. Υπάρχει και ο μεταγενέστερος τύπος φάβα (το φάβα, του φάβατος) που προέρχεται από το λατινικό faba ('κουκί, φασόλι, κόκκος, σπυρί'). Ο λατινικός όρος απετέλεσε το εφαλτήριο για το ιταλικό fava, το ισπανικό haba και το γαλλικό fève: και τα τρία σημαίνουν 'κουκί', το ψυχανθές αυτό που μαγειρεύουμε με τις αγκινάρες την άνοιξη.

Και για να παρηγορήσουμε αυτούς που κάνουν το μεταφραστικό λάθος:

Στα γαλλικά, fève ονομάζεται και το (νυν) πορσελάνινο ή πήλινο δισκίο-νόμισμα-αγαλματίδιο που προστίθεται στη galette des Rois, ή στο gâteau des Rois, κάτι που μας κάνει να εικάσουμε ότι κάποτε ήταν ένα κουκί που σηματοδοτούσε τον νικητή ή τον "βασιλέα/μάγο", αντίστοιχο του δικού μας φλουρο-λαχόντα/νικητή της βασιλόπιτας.

Ίσως, στα χρόνια τα παλιά, η φάβα να παρασκευάζονταν από πολτοποιημένα κουκιά και να ήταν το κυάμινον έτνος των αρχαίων.

Στις μέρες μας, η φάβα φτιάχνεται (κατά περίπτωση) από αποφλοιωμένο και χονδρο-σπασμένο:

1. κίτρινο αρακά (Pisum sativum)

2. ποικιλίες κίτρινης φακής (Lens culinaris)

Αν αυτά τα δύο σας φαίνονται παράξενα και απίθανα, δοκιμάστε λίγη split-pea soup (από αγγλο-σαξονικές κουζίνες) ή pois cassés (από γαλλικές κουζίνες) και η γεύση τους σίγουρα θα σας θυμίσει τη δική μας φάβα.

3. ρόβι (τον όροβο των αρχαίων, Vicia spp.)

4. λαθούρι (τον λάθυρο των αρχαίων, Lathyrus sativus, Lathyrus spp.)

Και πάμε στη γνωστή επωδό:

Εντάξει, ο μεταφραστής βιαζόταν να βγάλει τις Χ σελίδες ανά ημέρα για να είναι συνεπής με την προθεσμία του. Η επαΐουσα και ειδήμων επιμελήτρια (του χώρου της μαγειρικής γραφής, όπως έχουμε ξαναπεί, και όχι μία απλή run-of-the-mill φιλόλογος 'της σειράς') δεν ανίχνευσε το λάθος; Προφανώς, όχι.

.

.

.